NPK खताचे प्रकार, उपयोग आणि पिकांसाठी योग्य प्रमाण…NPK Fertilizer 2025

NPK Fertilizer 2025 खत म्हणजे (npk full form) नायट्रोजन (N), फॉस्फरस (P), आणि पोटॅशियम (K) या तीन मुख्य पोषक तत्वांचे संयोग असलेले रासायनिक खत. हे खत पिकांच्या वाढीसाठी आणि उत्पादन वाढविण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या खताचा वापर योग्य प्रमाणात आणि योग्य वेळी केल्यास पिकांची गुणवत्ता आणि उत्पादन सुधारते.

NPK Fertilizer 2025 खताची विविध प्रकार आणि त्यांचा वापर जाणून घेणे आवश्यक आहे, कारण वेगवेगळ्या पिकांसाठी आणि मातीच्या प्रकारांनुसार याचे प्रमाण बदलते. या लेखात आपण NPK खताचे प्रकार, उपयोग, योग्य पिके, प्रमाण, आणि इतर महत्त्वाच्या बाबींची माहिती घेणार आहोत.NPK Fertilizer 2025

NPK चा अर्थ काय ?

वनस्पतींना आवश्यक असलेले तीन प्रमुख पोषक घटक म्हणजे नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम. हे त्यांच्या रासायनिक चिन्हांच्या आद्याक्षरांनी दर्शविले जातात : N (नायट्रोजन), P (फॉस्फरस) आणि K (पोटॅशियम).NPK Fertilizer 2025

NPK खत म्हणजे काय ?

NPK Fertilizer 2025 खते ही वनस्पतींसाठी अन्न आहेत. जी गोळ्या, कण, पावडर किंवा द्रव अशा एकाग्र आणि संक्षिप्त स्वरूपात खरेदी करता येतात. तीन प्रमुख पोषक घटक, NPK, असलेली खते विविध संज्ञांनी ओळखली जातात.

यामध्ये ऑल पर्पज, ऑल राउंड, कम्प्लीट, कंपाऊंड, जनरल पर्पज आणि युनिव्हर्सल यांचा समावेश आहे. ऑल-राउंड खतांचे अनेक वेगवेगळे ब्रँड आणि प्रकार आहेत. या ‘सामान्य’ खतांप्रमाणेच, टोमॅटो आणि गुलाब यासारख्या विशिष्ट वनस्पतींसाठी देखील खते आहेत.

खताचे प्रकार NPK Fertilizer 2025

NPK Fertilizer 2025 खताचे विविध प्रकार आहेत, आणि प्रत्येक प्रकारात नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम यांचे प्रमाण वेगवेगळे असते. खाली काही सामान्य NPK ग्रेड दिले आहेत :

NPK ग्रेड	नायट्रोजन (N)	फॉस्फरस (P)	पोटॅशियम (K)	सरासरी किंमत (प्रती किलो
NPK 19:19:19	19%	19%	19%	₹ 50 – ₹ 60
NPK 0:52:34	0%	52%	34%	₹ 55 – ₹ 65
NPK 00:00:50	0%	0%	50%	₹ 60 – ₹ 70
NPK 10:26:26	10%	26%	26%	₹ 45 – ₹ 55
NPK 12:32:16	12%	32%	16%	₹ 50 – ₹ 60
NPK 12:61:00	12%	61%	0%	₹ 65 – ₹ 75

NPK Fertilizer 2025 खताचे उपयोग

1) नायट्रोजन (N)

नायट्रोजन हे पिकांच्या पानांच्या वाढीसाठी आवश्यक आहे. ते क्लोरोफिल निर्मितीत मदत करते, ज्यामुळे पिके अधिक हिरवी आणि ताजी दिसतात.NPK Fertilizer 2025

2) फॉस्फरस (P)

फॉस्फरस हे पिकांच्या मुळांच्या विकासासाठी आवश्यक आहे. फॉस्फरसची योग्य मात्रा पिकांच्या उत्पादनक्षमतेत वाढ आणते.

3) पोटॅशियम (K)

पोटॅशियम हे पिकांच्या रोगप्रतिकारक शक्तीला वर्धित करते आणि पाण्याचा योग्य वापर करण्यास मदत करते. यामुळे पिकांना कमी पाणी लागते आणि ती अधिक तणाव सहन करू शकतात.NPK Fertilizer 2025

कोणत्या पिकांवर NPK खताचा उपयोग करावा ?

NPK Fertilizer 2025 खतांचा उपयोग सर्वसाधारणपणे विविध प्रकारच्या पिकांवर केला जातो. काही मुख्य पिकांमध्ये तांदूळ, गहू, मका, सोयाबीन, ऊस, कापूस, फळे, आणि भाजीपाला यांचा समावेश होतो.

1) तांदूळ आणि गहू

NPK 12:32:16 आणि 10:26:26 यांसारखे ग्रेड तांदूळ आणि गहू पिकांसाठी उपयुक्त आहेत. यामुळे मुळांची वाढ चांगली होते आणि पिकांची उपज वाढते.

2) मका आणि सोयाबीन

मका आणि सोयाबीन पिकांसाठी NPK 19:19:19 आणि 10:26:26 ग्रेड उपयुक्त आहेत. हे पिकांच्या संपूर्ण वाढीसाठी आणि अधिक उत्पादनासाठी मदत करतात.

3) फळे आणि भाजीपाला

फळे आणि भाजीपाला पिकांसाठी NPK 0:52:34 आणि NPK 00:00:50 हे ग्रेड प्रभावी ठरतात. या ग्रेडमुळे फळे मोठी आणि चांगली होतात.

खताचे प्रमाण NPK Fertilizer 2025

NPK Fertilizer 2025 खताचे प्रमाण मातीच्या प्रकारानुसार आणि पिकाच्या प्रकारानुसार बदलते. खालील प्रमाणे अंदाजे खताचे प्रमाण दिले आहे :

पिक	NPK ग्रेड	प्रमाण (किलो/एकर)
तांदूळ	NPK 12:32:16	50 – 100
गहू	NPK 10:26:26	40 – 80
मका	NPK 19:19:19	60 – 90
सोयाबीन	NPK 10:26:26	40 – 70
कापूस	NPK 19:19:19	50 – 80
फळे (आंबा, केळी)	NPK 0:52:34	100 – 150
भाजीपाला (टोमॅटो)	NPK 00:00:50	80 – 120

बाजरी लागवड उन्हाळी हंगामासाठी बाजरीच्या या सुधारित व संकरित वाणांची निवड करा

कोणत्या मातीमध्ये NPK Fertilizer 2025 खत अधिक प्रभावी आहे ?

खत सर्व प्रकारच्या मातीमध्ये वापरले जाऊ शकते, पण मातीच्या पोत आणि पोषक तत्वांच्या स्थितीनुसार खताचे प्रमाण बदलते.

काळी माती: काळी मातीमध्ये पाण्याचा धरून ठेवण्याची क्षमता चांगली असते, त्यामुळे नायट्रोजन आणि फॉस्फरसचे प्रमाण अधिक आवश्यक असते.NPK Fertilizer 2025

लाल माती: लाल मातीमध्ये पाण्याचा निचरा अधिक असतो, त्यामुळे पोटॅशियमचे प्रमाण अधिक असावे.

चिकणमाती: या मातीमध्ये NPK खतांचा प्रभाव अधिक दिसून येतो कारण मातीची पोत पिकांसाठी योग्य असते.

NPK खताचा योग्य हंगाम

NPK fertilizer खतांचा वापर वेगवेगळ्या हंगामांमध्ये केला जातो, परंतु याचा सर्वोत्तम वापर पेरणीच्या अगोदर किंवा पिकांच्या वाढीच्या पहिल्या टप्प्यात करणे योग्य ठरते.NPK Fertilizer 2025

• खरीप हंगाम: खरीप पिकांसाठी (उदा. तांदूळ, मका) NPK 12:32:16 किंवा 10:26:26 वापरावे.
• रब्बी हंगाम: रब्बी पिकांसाठी (उदा. गहू, हरभरा) NPK 19:19:19 वापरावे.NPK Fertilizer 2025
• उन्हाळी हंगाम: उन्हाळी पिकांसाठी (उदा. कापूस) NPK 0:52:34 किंवा 00:00:50 वापरणे योग्य ठरते.

NPK Fertilizer 2025 खताच्या किंमती

NPK खताच्या किंमती या त्याच्या ग्रेडनुसार आणि उपलब्धतेनुसार बदलतात. साधारणत: NPK खताचे दर ₹ 45 ते ₹ 75 प्रती किलो या दरम्यान असतात. खते स्थानिक बाजारपेठेत किंवा ऑनलाइन उपलब्ध असतात.

NPK खत वापराचे फायदे

पिकांची वाढ सुधारते: नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम पिकांच्या सर्वांगीण वाढीसाठी आवश्यक असतात.

मुळांचा विकास: फॉस्फरस मुळे मुळांची वाढ चांगली होते.

रोगप्रतिकारक क्षमता वाढवते: पोटॅशियममुळे पिके रोगांना तोंड देण्यासाठी सक्षम होतात.

उत्पादन वाढते: योग्य प्रमाणात NPK खताचा वापर केल्याने पिकांची उत्पादकता वाढते.

अधिक माहितीसाठी पुढील व्हिडिओ पहा : video credit – आपली शेती

FAQ :

i)  NPK खत म्हणजे काय ?

उत्तर – NPK fertilizer खत हे नायट्रोजन (N), फॉस्फरस (P), आणि पोटॅशियम (K) या तीन मुख्य पोषक तत्वांचे मिश्रण असते, जे पिकांच्या वाढीसाठी आणि उत्पादनासाठी आवश्यक असतात.

ii) NPK खत कोणत्या पिकांसाठी वापरले जाते ?

उत्तर – NPK खत तांदूळ, गहू, मका, सोयाबीन, ऊस, कापूस, फळे आणि भाजीपाला यांसारख्या विविध पिकांसाठी वापरले जाते.

iii) NPK खताचे योग्य प्रमाण काय आहे ?

उत्तर – प्रमाण मातीच्या प्रकारावर आणि पिकाच्या प्रकारावर अवलंबून असते. साधारणतः 40 ते 120 किलो प्रती एकर वापरण्यात येते.