Satbara Utara 2025 सात बाराचा उतारा हा जमिनीवरील मालकी हक्क कोणाचा आहे. हे समजून घेण्यासाठी शासकीय अभिलेख महसूल विभागातर्फे दिला जातो. क्रमांक 7 व क्रमांक 12 ही जमिनीच्या मालकी हक्कांसंबंधीच्या कायद्यातली विशेष कलमे आहेत.
मालकी हक्काची माहिती देणारा सातबारा उतारा हा जमिनीच्या व्यवहारांमधील सर्वात महत्त्वाचा दस्तऐवज असतो. आता राज्य सरकारने या सातबारा उताऱ्यामध्ये अनेक महत्वाचे बदल केले आहेत. तब्बल 5 दशकांनंतर महसूल विभागाने घेतलेल्या या निर्णयामुळे सातबारा उतारा अधिक सुटसुटीत, अचूक आणि समजण्यास सोपा होणार आहे.
Satbara Utara 2025 म्हणजे काय ?
सातबारा उतारा म्हणजे जमिनीचा एक प्रकारचा आरसा होय. कारण हा उतारा वाचून प्रत्यक्ष जमिनीवर न जाता त्या जमिनीचा संपूर्ण अंदाज आपल्याला बसल्या जागी मिळू शकतो.Satbara Utara 2025
महाराष्ट्र शासनाच्या महाराष्ट्र जमीन महसूल कायदा 1966 अंतर्गत शेतजमिनींच्या हक्कांबाबत विविध नोंदी ठेवल्या जातात. यासाठी वेगवेगळी नोंदणी पुस्तके असतात. या रजिस्टर मध्ये कुळांचे मालकी हक्क, शेतजमिनीचे हक्क, त्यातल्या पिकांचे हक्क यांचा समावेश असतो.
तसेच यासोबत 21 वेगवेगळ्या प्रकारचे ‘गावचे नमुने’ ठेवलेले असतात. यापैकी ‘गावचा नमुना’ नं 7 आणि ‘गावचा नमुना’ नं 12 मिळून सातबारा उतारा तयार होतो. म्हणून त्या उताऱ्याला सातबारा उतारा असे म्हणतात.
सातबारा उतारा काय दर्शवितो ? Satbara Utara 2025
प्रत्येक जमिनी धारकास स्वतःकडे असलेली जमीन किती व कोणती हे सातबारा उतारा वरून करू शकते.’गाव नमुना 7′ हे अधिकारक पत्रक आहे व ‘गाव नमुना 12’ हे पीक पाहणी पत्रक आहे.
जमीन व महसूलाच्या व्यवस्थापनासाठी प्रत्येक गावच्या तलाठ्याकडे हे ‘गाव नमुने’ असतात. सातबारा उताऱ्याच्या अगदी वर गाव, तालुका, जिल्हा इत्यादी नमूद केलेले असते. 7/12 हा जमीन मालकी हक्काचा प्राथमिक व अंतिम पुरावा असतो. 7/12 ची नवीन पुस्तके साधारणता 10 वर्षानी लिहिली जातात. सातबारा पीक पाहणी नोंद दर वर्षी केली जाते.Satbara Utara 2025
Satbara Utara 2025 काय आहेत बदल ?
आता गाव नमुना सातमध्ये गावाच्या नावासोबतच गावाचा कोड क्रमांक (Local Government Directory Code) समाविष्ट करण्यात आला आहे. लागवडी योग्य आणि लागवडीस अयोग्य क्षेत्र स्वतंत्र रकान्यांमध्ये (Columns) नमूद केले जाणार आहे, सोबतच त्यांची एकूण बेरीजही दिली जाणार आहे. जमिनीच्या क्षेत्रफळासाठी (Area) आता नवीन मापन पद्धतीचा अवलंब केला जाणार आहे. त्यानुसार शेतीसाठी (Agriculture) ‘हेक्टर-आर-चौरस मीटर’ (Hectare-Are-Square Meter) आणि बिगरशेतीसाठी (Non-Agricultural) ‘आर-चौरस मीटर’ (Are-Square Meter) ही एकके वापरली जातील. खातेदाराचा क्रमांक आता ‘इतर हक्क’ या रकान्यात न देता, थेट नावापुढेच नमूद केला जाईल.
सातबारा उताऱ्यात करण्यात आलेले 11 महत्त्वाचे बदल :
राज्य सरकारच्या महसूल विभागाने तब्बल 50 वर्षानंतर सातबाऱ्यात महत्त्वाचे बदल केले आहे. सातबारा उताऱ्यात स्पष्टता आणि अचूकता निर्माण होण्यासाठी हे महत्त्वाचे बदल करण्यात आले आहेत.Satbara Utara 2025
गावाच्या नावासोबत कोड क्रमांक :
गाव नमुना-7 मध्ये आता गावाच्या नावापुढे गावाचा कोड क्रमांक (Local Government Directory) देखील दिसेल.
जमिनीच्या क्षेत्राची स्पष्टता :
लागवडीयोग्य (Cultivable) आणि पोटखराब (Uncultivable) क्षेत्र आता स्वतंत्रपणे दर्शवले जाते आणि त्यांची एकूण बेरीज देखील दिली जाते.
नवीन क्षेत्र मापन पद्धती :
शेतजमिनीसाठी ‘हेक्टर आर चौरस मीटर’ (Hectare Are Square Meter) आणि बिगरशेती जमिनीसाठी ‘आर चौरस मीटर’ (Are Square Meter) हे एकक वापरण्यात येते.Satbara Utara 2025
खाते क्रमांकाची स्पष्टता :
यापूर्वी ‘इतर हक्क’ मध्ये दिला जाणारा खाते क्रमांक (Account Number) आता थेट खाते दराच्या नावासमोर (In front of the owner’s name) दर्शवला जातो.
मयत खातेदारांच्या नोंदणीत बदल :
मृत व्यक्ती, कर्जबोजा (Loan) आणि ही ई कराराच्या (E-contract) नोंदी कंसात दर्शवण्याऐवजी त्यावर आडवी रेष मारली जाणार.
बाजरी लागवड उन्हाळी हंगामासाठी बाजरीच्या या सुधारित व संकरित वाणांची निवड करा
प्रलंबित फेरफारांची स्वतंत्र नोंद :
ज्या जमिनींसाठी फेरफार (Mutation) प्रक्रिया पूर्ण झालेली नाही, अशा जमिनींसाठी ‘प्रलंबित फेरफार’ (Pending Mutation) हा स्वतंत्र रकाना (Column) तयार करण्यात आला आहे.Satbara Utara 2025
जुने फेरफार क्रमांक वेगळे :
सर्व जुन्या फेरफार क्रमांकांसाठी एक वेगळा रकाना तयार करण्यात आला आहे.
खातेदारांच्या नावांमध्ये ठळक रेषा :
दोन खातेदारांच्या नावांमध्ये ठळक रेषा (Bold Line) असेल, त्यामुळे नावे स्पष्टपणे वाचता येतील.
गट क्रमांक आणि शेवटचा व्यवहार :
गट क्रमांकासोबत (Gat Number) शेवटचा फेरफार क्रमांक आणि त्याची तारीख ‘इतर हक्क’ रकान्यात शेवटी दाखवली जाणार.
बिनशेती जमिनींसाठी नवीन बदल :
बिनशेती क्षेत्रासाठी ‘आर चौरस मीटर’ हेच एकक, जुडी (Judi) व विशेष आकारणीचे (Special Assessment) रकाने काढून टाकण्यात आले आहेत.Satbara Utara 2025
अकृषिक जमिनींसाठी विशेष सूचना :
बिगरशेतीच्या सातबारा उताऱ्याच्या शेवटी आता “सदरचे क्षेत्र अकृषक क्षेत्रामध्ये रूपांतरित झाले असल्याने गाव नमुना-12 लागू नाही” अशी सूचना (Note) दिलेली असते.
अधिक पारदर्शकता आणि सुलभता Satbara Utara 2025
मयत खातेदार (Deceased Person), कर्ज (Loan) आणि इतर करारांच्या नोंदी आता कंसात नमुद न करता त्यावर आडवी रेघ मारून दर्शवल्या जातील.
ज्या जमिनींसाठी फेरफार (Mutation) प्रक्रिया पूर्ण झालेली नाही अशा जमिनींसाठी ‘प्रलंबित फेरफार’ असा स्वतंत्र रकाना समाविष्ट करण्यात आला आहे. सर्व जुन्या फेरफार क्रमांकांसाठी देखील एक वेगळा रकाना देण्यात आला आहे.
दोन खातेदारांच्या नावांमध्ये स्पष्टता यावी म्हणून त्यांच्यामध्ये एक ठळक रेषा (Bold Line) समाविष्ट करण्यात आली आहे.
प्रत्येक ‘गट क्रमांका’सोबत (Gat Number) शेवटच्या फेरफाराचा क्रमांक आणि तारीख ‘इतर हक्क’ रकान्याच्या शेवटी लिहिली जाईल.
Satbara Utara 2025 ऑनलाईन कसे मिळवावे ?
महाराष्ट्र सरकारच्या संकेतस्थळाला भेट द्या किंवा खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करा.
https://bhulekh.mahabhumi.gov.in/
सबमिट वर क्लिक करा व वरील विहीत केलेल्या माहिती नुसार 7/12 प्रदर्शित होईल.
गाव नमुना :
अ) गाव नमुना 7 च्या उताऱ्याच्या डाव्या बाजूस भूमापन / सर्व्हे / गट नं व हिस्सा नं. दाखविलेला असतो. सरकारने प्रत्येक जमिनीच्या गटाला एक नंबर दिलेला असतो, त्याला भूमापन किंवा सर्व्हे नंबर किंवा गट नंबर म्हणतात. आणि या प्रकारातील जमिनीचा हिस्सा कितवा आहे हे हिस्सा नंबर मध्ये दाखविलेले असते. त्याजवळच जमीन ज्या प्रकाराने धारण केलेली असते ती भूधारण पद्धती दाखविलेली असते. सदरची जमीन त्या व्यक्तीकडे कशी आली हे त्यावरून कळते.
भोगवटादार वर्ग 1 म्हणजे ही जमीन वंशपरंपरेने चालत आलेली, मालकीहक्क असलेली असते. यालाच खालसा असेही म्हणतात.
भोगवटादार वर्ग 2 म्हणजे सरकारने अल्पभूधारक किंवा भूमिहीनांना दिलेल्या जमिनी. जिल्हाधिकाऱ्यांनी परवानगी दिली तरच या जमिनीची विक्री, भाडेपट्टा, गहाण, दान, हस्तांतरण करता येते. सरकारने विशिष्ट शर्ती किंवा विशिष्ट कामांसाठी किंवा मुदतीसाठी किंवा भाडेपट्ट्याने दिलेली जमिन भूधारणमध्ये मोडते. अशा अटींचा भंग केल्यास सरकार ती काढून घेते. या इनाम, वतन वर्गातल्या जमिनी असतात.Satbara Utara 2025
भूमापन क्रमांकाचे स्थानिक नाव या रकान्यात शेतकऱ्याने आपल्या जमिनीला नाव दिलेले असल्यास (खाचर/वाळूखाच) उल्लेख असतो.
त्याखाली जमिनीचे ‘लागवडीचे योग्य क्षेत्र’ यात जिरायत, बागायत, भातशेतीचे क्षेत्र याची एकूण नोंद असते. हे क्षेत्र एकर/हेक्टर व गुंठे/आर मध्ये दाखविलेले असते.
त्याखाली पो.ख. म्हणजे “पोट खराबा” म्हणजे लागवडीस पूर्णतः अयोग्य असे क्षेत्र दाखविलेले असते. यात पुन्हा वर्ग (अ) म्हणजे शेतातील बांध/नाले/खाणी यांचा समावेश होतो, तर वर्ग (ब) मध्ये रस्ते, कालवे, तलाव व विशिष्ठ कामांसाठी राखून ठेवलेल्या जमिनीची नोंद असते. त्याखाली आकार, जमिनीवर लावण्यात येणारा कर रु./पैसे मध्ये दिलेला असतो.
गाव नमुना 7 च्या मध्यभागी मालकाचे किंवा कब्जेदाराचे नाव दिलेले असते. प्रत्यक्ष व्यवहाराच्यावेळी सातबारा उतारा पाहिला असता जर जमीन विकत देणाऱ्याच्या नावास कंस केला असेल, तर ती त्या जमिनीची मालक नाही असे समजावे. जमीन विकल्यावर अगोदरच्या नावास कंस करून नवीन मालकाचे नाव त्याखाली लिहिले जाते. मालकाचे नावाशेजारी, वर्तुळात काही क्रमांक दिलेले असतात, त्याला फेरफार असे म्हणतात.Satbara Utara 2025
ब) गावनमुना 7 च्या उजव्या बाजूला भूधारकाच्या जमिनीचा खातेक्रमांक व त्याखाली कोणाची कुळवहिवाट असेल तर त्या कुळाचे नाव लिहिलेले असते व खंडाची रक्कम दाखविलेली असते.
‘इतर हक्क’ मध्ये मालमत्तेमध्ये इतर अधिकार धारण करणाऱ्याच्या नावाची नोंद असते. या सदरात जमिनीसंदर्भात घेतलेले कर्ज फिटलेले आहे की नाही हे पाहायला मिळते.
काही वेळेला संपूर्ण जमीन न घेता त्यातील काही भागच विकत घेतला जातो. अशा भागाला तुकडा असे म्हणतात. इतर हक्क मध्ये ‘तुकडेबंदी’ असे नमूद केलेले असेल आणि जर ती शेतजमीन असेल तर ती शेतजमीन तुकडे पाडून विकता किंवा विकत घेता येत नाही.
” पुनर्वसनासाठी संपादित ” असा शेरा असल्यास आणि सरकारला रस्ते, धरण यासाठी जी जमीन संपादित करायची असेल, त्यातील शेतकऱ्याचे पुनर्वसनासाठी सरकार इतर जमिनी संपादित करू शकते. तेव्हा अशी जमीन सरकारचा अंतिम निर्णय झाल्याशिवाय विकता येत नाही.
कुळकायदा कलम 43 च्या बंधनास पात्र राहून असा शेरा असल्यास अशी जमीन जिल्हाधिकाऱ्यांच्या परवानगीशिवाय विकता येत नाही.
कुळकायदा कलम 84 च्या बंधनास पात्र असा शेरा असल्यास आणि शेतीवापरासाठी असलेली जमीन विकत घ्यायची असल्यास विकत घेणारी व्यक्ती ही शेतकरी असलीच पाहिजे. ती व्यक्ती शेतकरी नसल्यास जिल्हाधिकाऱ्यांकडे अर्ज करून तशी परवानगी घ्यावी लागते.Satbara Utara 2025
अधिक माहितीसाठी पुढील व्हिडिओ पहा : video credit ATV Marathi
निष्कर्ष :
सातबारा उताऱ्यात करण्यात आलेले हे बदल जमिनीच्या मालकी हक्काबाबत अधिक स्पष्टता आणतील आणि जमिनीशी संबंधित व्यवहारांमध्ये पारदर्शकता आणतील. हे बदल सर्वसामान्य नागरिकांसाठी नक्कीच फायदेशीर ठरतील.